ხუთი მიზეზი, თუ რატომ გაუარესდება კიევის მდგომარეობა ალიანსში შესვლით – რას წერს Foreign Policy
ამერიკულ ჟურნალ „ფორინ პოლისში“ (Foreign Policy) გამოქვეყნებულია ვრცელი სტატია სათაურით „ნატომ უკრაინა წევრად არ უნდა მიიღოს – მისივე სასიკეთოდ: ხუთი ძირითადი მიზეზი, თუ რატომ გაუარესდება კიევის მდგომარეობა ალიანსში შესვლით“ (ავტორი – სტივენ უოლტი, ჰარვარდის უნივერსიტეტის საერთაშორისო სამართლის პროფესორი).
გთავაზობთ პუბლიკაციას მცირე შემოკლებით:
უკრაინაში მიმდინარე ბრძოლებში ამჟამად უპირატესობა რუსეთს აქვს და იმ სერიოზული ეჭვების ფონზე – მხარს დაუჭერს თუ არა საბოლოოდ აშშ-ის კონგრესი კიევისადმი დახმარების პაკეტს – გავლენიანმა ექსპერტებმა, მაგალითად, ნატოს ექს-გენდივანმა ანდერს ფოგ რასმუსენმა და აშშ-ის ყოფილმა ელჩმა გაეროში ივო დაალდერმა წამოაყენეს წინადადება, რომ რაც შეიძლება ადრე იქნას შეთავაზებული უკრაინისათვის ნატოს წევრობა. მათი არგუმენტები ასეთია: ერთი მხრივ, რუსეთი დარწმუნდება, რომ ომი ხელს ვერ შეუშლის უკრაინას ალიანსის წევრად მიღებისათვის და მეორე მხრივ – აუცილებელია უკრაინის უსაფრთხოების სწრაფი უზრუნველყოფა ომის დასრულების შემდეგ.
გონიერი ადამიანები ასეთ რეკომენდაციებს არ დაეთანხმებიან და სწორადაც მოიქცევიან. მე რომ კონგრესის წევრი ვიყო, აუცილებლად და უყოყმანოდ მივცემდი ხმას უკრაინისათვის გამოყოფილი დახმარების პაკეტს – იმიტომ, რომ მინდა რომ უკრაინამ დაიცვას და დაიბრუნოს თავისი ტერიტორია, შეაჩეროს რუსეთის არმია, ხოლო რუსეთმა გააცნობიეროს ის, რომ ტერიტორიული ექსპანსია მისთვის მძიმე და საზიანო ტვირთი იქნება. დახმარება უკრაინას ძალიან წაადგება და მის მდგომარეობას განამტკიცებს იმ სავარაუდო მოლაპარაკების წინ, რომლის შესახებ სერიოზული დისკუსია, ალბათ, ნოემბრის საპრეზიდენტო არჩევნების შემდეგ დაიწყება. მაგრამ უკრაინის ნატოს წევრად პირდაპირი მიწვევა ახლა დაუშვებელია, რადგან ეს კონფლიქტს არამარტო გაამწვავებს, არამედ კიევის მდგომარეობასაც გააუარესებს.
თავდაპირველად ყურადღებით წავიკითხოთ ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების დებულებები, რომელიც ალიანსში გაწევრების უფლებას ყველა ევროპულ ქვეყანას არ აძლევს. მართალია, ნატოს წესდების მე-10 პუნქტში მკაფიოდაა ჩაწერილი, რომ წევრობის უფლება აქვს ნებისმიერ ევროპულ სახელმწიფოს, მაგრამ იმ შემთხვევაში, თუ მის სურვილს ყველა მოქმედი წევრი დაეთანხმება და იმ პირობით, თუ ახალი წევრი განავითარებს ნატოს პრინციპებს და თავის წვლილს შეიტანს ჩრდილოატლანტიკური რეგიონის უსაფრთხოებაში. ხშირად ამ პუნქტის ინტეპრეტირება მარტივად ხდება ხოლმე, თითქოსდა ალიანსში გაწევრება ყველა კანდიდატს შეუძლია, მთავარია, გარკვეული კრიტერიუმები შეასრულოს, ანუ „ნატოს კარი თქვენთვის ღიაა, თუ ჩვენს მოთხოვნებს შეასრულებთ“. მე-10 პუნქტი კი სინამდვილეში გულისხმობს შემდეგს: ნატოს კარი დახურულია მანამდე, სანამ მოქმედი წევრები არ მივლენ თანხმობამდე, რომ ახალი წევრი ალიანსის უსაფრთხოებას განამტკიცებს (ანუ არ დაასუსტებს). ეს მნიშვნელოვანი განსხვავებაა. ნატოს წესდებაში არ არის ნაჩვენები, რომ ალიანსი აქტიურად უნდა ისწრაფვოდეს გაფართოებისათვის, ახალი წევრის მიღება თითოეული მოქმედი წევრის ნებაზეა დამოკიდებული, რომელიც შეიძლება თანახმა არ იყოს.
რაც შეეხება კონკრეტულად უკრაინას, ჩემი რწმენა უკრაინის ნატოური პერსპექტივის წინააღმდეგ (ახლაც და ახლო მომავალშიც), რამდენიმე წინაპირობას ეფუძნება:
პირველი – უკრაინა საომარ მოქმედებებში გარდატეხას ვერ შეიტანს და ვერ დაიბრუნებს დაკარგულ ტერიტორიებს, თუ უფრო მეტ იარაღს არ მიიღებს და დროს არ მოიგებს ძალების აღსადგენად. უკრაინის არმია მწვავე საკადრო შიმშილს განიცდის, რუსეთს ამჟამად დიდი უპირატესობა აქვს თითქმის ყველა სახის იარაღში და ცოცხალ ძალაში, რაც კიევის მასშტაბურ წინსვლას (შეტევას) გამორიცხავს. უკრაინის დასავლელი მოკავშირეები შეცდნენ გასული წლის ზაფხულის კონტრშეტევის ზედმეტად ოპტიმისტურ პროგნოზებში – მათ ეგონათ, რომ კიევი სიტუაციას თავის სასარგებლოდ შეცვლიდა, მაგრამ მოტყუვდნენ. მოკლედ, პროგნოზების დროს ობიექტურად არ იქნა შეფასებული ფრონტზე შექმნილი რეალური სიტუაცია. არ მინდა, რომ ახლაც იგივე განმეორდეს.
მეორე – რუსეთის ლიდერები უკრაინის ბედით უფრო მეტად არიან დაინტერესებულები, ვიდრე დასავლეთი. რა თქმა უნდა, თვითონ უკრაინელებს ყველაზე მეტად ადარდებთ საკუთარი ქვეყნის ბედი, მაგრამ რუსეთის ხელმძღვანელებისა და მოსახლეობისათვის უკრაინა უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე ნატოს ქვეყნების უმრავლესობისათვის. შესაბამისად, ვლადიმერ პუტინი და მისი დამქაშები მზად არიან ათასობით ჯარისკაცი უკრაინაში საბრძოლველად და დასაღუპავად უყოყმანოდ გაგზავნონ. როცა რამდენიმე დღის წინ საფრანგეთის პრეზიდენტმა მოულოდნელად ლაპარაკი დაიწყო უკრაინაში ნატოს ჯარების გაგზავნაზე, მას სასწრაფოდ „შეუსწორეს“ ოლაფ შოლცმა და იენს სტოლტენბერგმა – ჯარის გაგზავნა დღის წესრიგში არ დგასო. ანუ, რა თქმა უნდა, დასავლეთს უკრაინა ადარდებს, მაგრამ იმდენად არა, რამდენადაც რუსეთს.
მესამე – ჩემი აზრით, ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი იმისა, თუ რატომ შეიყვანა ვლადიმერ პუტინმა თავისი ჯარი უკანონოდ უკრაინის ტერიტორიაზე, მდგომარეობდა იმაში, რომ არ დაეშვა კიევის ინტეგრირება დასავლეთთან და ალიანსში გაწევრება. ნატოს ხელმძღვანელების განცხადებამ [2008 წელს], რომ უკრაინა ალიანსის წევრი აუცილებლად გახდებაო, ხოლო 2014 წლის შემდეგ კი რეგულარულად გაჟღერებულმა დაპირებებმა, უეჭველია, მოსკოვის ეჭვები კიდევ უფრო გააძლიერა („ცეცხლზე ნავთი დაასხა“). ვლადიმერ პუტინის მოქმედება, რასაკვირველია, გარკვეულწილად ეფუძნებოდა კულტურულ მსგავსებას უკრაინასთან, მაგრამ კრემლს უფრო მეტად აწუხებდა კიევის პერსპექტივა ნატოსთან მიმართებით. თვითონ იენს სტოლტენბერგს ხშირად უთქვამს, რომ უკრაინისათვის ნატოს კარი ღიაა. ვლადიმერ პუტინიც, თავის მხრივ, ალბათ, სიტუაციას ნატოური საფრთხის შესახებ ამუქებდა, მაგრამ რომელი ქვეყნის ლიდერი არ არ ამუქებს საგარეო საფრთხეებს?
აი, ამ სამი წინაპირობის შუქზე დეტალურად განვიხილოთ ხუთი ძირითადი მიზეზი, თუ რატომ არ უნდა იქნას მიღებული უკრაინა ნატოს წევრად:
1) უკრაინა დღეისათვის ალიანსის წევრობის კრიტერიუმებს არ აკმაყოფილებს. უკრაინა, უკეთეს შემთხვევაში, მყიფე დემოკრატიის მქონე ქვეყნებს მიეკუთვნება. უკრაინაში მეფობს კორუფცია ყველა დონეზე. ქვეყანაში სამხედრო მდგომარეობაა და არჩევნები არ ტარდება. უკრაინის საზოგადოებას ისეთი გავლენიანი ძალები მართავენ, რომელთა დემოკრატიულობა ძალიან საეჭვოა. უკრაინის ხელისუფლება, ჟურნალ „ეკონომისტის“ რეიტინგით, „ჰიბრიდულ რეჟიმს“ წარმოადგენს. უფრო მეტიც – უკრაინას „მაპ“-ის სტანდარტული პირობებიც არ აქვს შესრულებული… და მაინც, ნატომ გასული წლის სამიტზე უკრაინისათვის პირობები შეარბილა – ორეტაპიანი გაწევრება ერთეტაპიანად შეცვალა, რითაც, შეიძლება ითქვას, ალიანსმა თავისი ხელით შექმნა დამღუპველი პრეცედენტი.
2) გაურკვეველია, რამდენად შეასრულებს ნატო თავის ვალდებულებას უკრაინის მიმართ მე-5 პუნქტის საფუძველზე („კოლექტიური თავდაცვა“). ვფიქრობ, რომ მე-5 პუნქტი პანაცეა არ არის გარე მტრის თავდასხმის შემთხვევაში ნატოს რომელიმე წევრზე და არ ნიშნავს, რომ ყველა წევრი ერთდროულად გამოიჩენს სურვილს ომში ჩაებას. აშშ-ის თვალსაზრისით, მე-5 პუნქტი იმას ნიშნავს, რომ ერთ-ერთ წევრზე თავდასხმა იურიდიულად ყველას მიმართ თავდასხმად ჩაითვლება, მაგრამ ყველა წევრს უფლება აქვს საკუთარი შეხედულებისამებრ იმოქმედოს. არადა, სწორედ ეს პუნქტი იზიდავს ნატოში შესვლის მსურველ ქვეყნებს. სანამ ახალ წევრს მიიღებდნენ, მოქმედმა წევრებმა ღრმად უნდა აწონ-დაწონონ იმის შესაძლებლობა, მზად იქნებიან თუ არა იმ რისკისათვის, როცა თავდასხმის შემთხვევაში საკუთარი ჯარის გაგზავნა მოუწევთ ახალი წევრის დასახმარებლად. ჯერ-ჯერობით უკრაინას მხოლოდ იარაღით ვეხმარებით, ცოცხალი ძალით დახმარებას კი ტაბუ ადევს. იბადება კითხვა: რა აზრი აქვს უკრაინას დავპირდეთ, რომ ხუთი ან ათი წლის შემდეგ მას ცოცხალი ძალითაც დავეხმარებით, როცა ახლა, ომის დროს, ფაქტიურად არავის არ აქვს გადაწყვეტილი ჯარის გაგზავნა?
უფრო მეტიც – არავინ არ იცის ზუსტად, დაამტკიცებს თუ არა უკრაინის ნატოში მიღებას აშშ-ის კონგრესის ზედა პალატა – სენატი. რატიფიცირებას წევრთა ორი მესამედის ხმები ჭირდება, ამდენი მომხრის არსებობა კი ძალიან პრობლემატურია. გარდა ამისა, უკრაინის წინააღმდეგ გამოვა რესპუბლიკელთა ლიდერი დონალდ ტრამპი და იგი შეძლებს თანაპარტიელი სენატორების დარწმუნებას იგივე გააკეთონ, ანუ რატიფიცირება არ მოხდება.
3) ნატოს წევრობა ჯადოსნური ფარი არ არის. ძირითადი მოტივი უკრაინის ნატოში მიღებისა ისაა, რომ თითქოს რუსეთს საომარი მოქმედებების განახლების სურვილი გაუქრება. ძნელი არაა იმის მიხვედრა, თუ რატომ ეძებს კიევი დამატებით დაცვას – უკრაინა ხედავს, რომ სწორედ ამ მიზნით გაწევრდნენ ნატოში ბალტიისპირეთის ქვეყნები.
მაგრამ ბოლო დროს დროს ხშირად გაისმის განცხადებები, რომ რუსეთი უკან არ დაიხევს და თუ საჭირო გახდება, ნატოს ბრძოლაში გამოიწვევს. და საერთოდ, როცა ახლა აცხადებენ რიგი ქვეყნები, ვაითუ უკრაინაში ცეცხლის შეწყვეტის შემდეგ რუსეთმა ძალა მოიკრიბოს და ბალტიისპირეთს და ფინეთს შეუტიოსო, რას ნიშნავს ეს? ესე იგი, მათ ეშინიათ, რომ ნატოს ჯადოსნური ფარი სინამდვილეში არ დაიცავთ. ესე იგი, ამჟამინდელი წევრები დაფიქრდებიან, რამდენად უღირთ საკუთარი ჯარის გაგზავნა…
4) უკრაინის პირდაპირ ახლა გაწევრება ნატოში კონფლიქტს გააჭიანურებს. შესაბამისად, ქვეყანა უფრო მეტად დაზარალდება. საფრთხის ქვეშ აღმოჩნდება მისი მომავალი და საერთოდ, არსებობა. ომის დაწყებამდეც უკრაინა ევროპაში ისეთ ქვეყნებს შორის იყო, რომლებიც მოსახლეობის დეპოპულაციის მასშტაბების მხრივ ლიდერობდნენ, ომმა კიდევ უფრო გააუარესა მდგომარეობა, ხოლო გრძელვადიანი კონფლიქტი სიტუაციას დაამძიმებს (გაგრძელდება მოსახლეობის მიგრაცია, შემცირდება შობადობა, იმატებს ომში დაღუპულთა რაოდენობა…).
5) უკრაინისთვის ნეიტრალიტეტი არც ისე ცუდი იქნება. რა თქმა უნდა, გასაგებია, რომ უკრაინელთა გარკვეულ რაოდენობას, რუსეთთან ურთიერთობის ისტორიის (განსაკუთრებით ბოლო ათწლეულის) გათვალისწინებით, ნეიტრალიტეტი არ სურს. მაგრამ ეს სტატუსი, პრინციპში, საფრთხის შემცველი არ არის. გავიხსენოთ, რომ საბჭოთა კავშირს და ფინეთს 1939-40 წლებში ომი ჰქონდათ, ფინელები თავგანწირვით იბრძოდნენ, მაგრამ მაინც იძულებულები გახდნენ საბჭოთა კავშირისთვის თავიანთი ტერიტორიის 9% დაეთმოთ. მთავარი კი ის იყო, რომ ფინელებთან ომი მაშინ, როგორც ახლა უკრაინელებთან, მათზე ბევრად დიდ და ძლიერ მეზობელს ძვირად დაუჯდა. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ იოსებ სტალინს სრულიად შეეძლო ფინეთის მთლიანად მიერთება, ან მისი გასოციალისტურობა, მაგრამ რადგანაც ჰელსინკს უკვე გამოცხადებული ჰქონდა ნეიტრალიტეტი, სტალინმა ფინეთი უსაფრთხო ქვეყნად ჩათვალა და ათეული წლების განმავლობაში ჰელსინკს მოსკოვთან რაიმე გართულება არ ჰქონია.
ზოგჯერ ასეთ მიდგომას ირონიულად მოიხსენიებენ ხოლმე „ფინეთიზაციის“ სახელით, მაგრამ თავისთავად ეს ფორმულა ძალიან წარმატებული გამოდგა და წლების განმავლობაში მუშაობდა. ფინეთს რომ იმ დროს – 1950-იან და მომდევნო წლებში – ნატოს წევრობა მოსურვებოდა, ეს დიდ კრიზისს და პრევენციულ ომსაც კი გამოიწვევდა. დიახ, უკრაინა ფინეთი არ არის და მათი სიტუაცია ერთმანეთისაგან განსხვავდება, მაგრამ გარკვეული მსგავსებაც არის და ამიტომ პოლიტიკურად ნეიტრალური ქვეყნის სტატუსი უკრაინას ხელს არ შეუშლის დემოკრატიის განმტკიცებაში და დასავლეთის ქვეყნებთან ურთიერთობაში, ევროკავშირში გაწევრების ჩათვლით.
ამრიგად, ამ მიზეზების გამო უკრაინის დაჩქარებული შესვლა ნატოში მაინცდამაინც კარგი იდეა არ არის. უმჯობესი იქნება, რომ დასავლელმა მოკავშირეებმა კიევს უსაფრთხოების ალტერნატიული ზომები შესთავაზონ, რომელიც უკრაინასაც დაამშვიდებს და რუსეთსაც. ეს ადვილი არ იქნება, მაგრამ ნატოს წევრობა უკრაინას სიკეთეს და უსაფრთხოებას ნამდვილად არ მოუტანს.
მოამზადა სიმონ კილაძემ
