გადალახავს თუ არა ჩინეთი ეკონომიკურ კრიზისს? -ავთანდილ წულაძე
აშშ-ის ვაჭრობის სამინისტროს მდივანი ჯინა რაიმონდო აგვისტოს ბოლოს ეწვევა ჩინეთს, რათა განიხილოს აშშ-სა და ჩინეთს შორის ეკონომიკური ურთიერთობები. ჩინეთის ეკონომიკა სერიოზულ სირთულეებს განიცდის, რაც შეერთებული შტატების ბიზნეს საზოგადოებაში შეშფოთებას იწვევს. “ჩინეთში სამომხმარებლო ფასები ეცემა, უძრავი ქონების კრიზისი ღრმავდება, ექსპორტი მცირდება, ახალგაზრდების უმუშევრობა ყველა დროის მაქსიმუმზეა და ჰონგ კონგის საფონდო ბაზარი იანვრის პიკთან შედარებით 20%-ზე მეტით დაეცა”, – იტყობინება CNN. (https://edition.cnn.com/2023/08/22/economy/gina-raimondo-china/index.html).
ჯინა რაიმონდოს ვიზიტის წინა დღეს, აშშ-ის ვაჭრობის სამინისტრომ ერთგვარი „საჩუქარი“ გააკეთა და განაცხადა, რომ მან გაათავისუფლა 27 ჩინური კომპანია აშშ-ის ექსპორტის კონტროლისგან. ჯო ბაიდენის ადმინისტრაცია ეძებს გზებს ორ ქვეყანას შორის კონფლიქტის შესამსუბუქებლად, რათა ჩინეთთან ასოცირებულმა ამერიკულმა ბიზნესმა არ განიცადოს ზარალი. „ამერიკულმა კომპანიებმა, რომლებიც ბიზნესს აწარმოებენ ჩინეთში, შეიძლება დიდი დანაკარგები ნახონ, თუ იქ ეკონომიკა დაცემას გააგრძელებს. კომპანიებს, როგორიცაა Apple, Intel, Ford და Tesla, აქვთ ფართო წარმოების კავშირები ჩინეთთან. სხვები, როგორიცაა Starbucks და Nike, ეყრდნობიან ჩინელ მომხმარებლებს“, – წერს CNN-ის მიმომხილველი ნიკოლ გუდკინდი (https://edition.cnn.com/2023/08/22/investing/premarket-stocks-trading/index.html).
გარდა ამისა, წამყვანი ეკონომისტები თვლიან, რომ ჩინეთში ეკონომიკური მდგომარეობის შემდგომი გაუარესება გლობალური ეკონომიკის რეცესიას გამოიწვევს.
თუმცა, აშშ-ში არსებობს მოსაზრება, რომ ჩინეთის ეკონომიკის ვარდნა დადებითად აისახება დასავლეთის ქვეყნების ეკონომიკაზე. პანდემიის დროს შეერთებულმა შტატებმა და ევროკავშირმა დიდი თანხები დახარჯა მოსახლეობის მხარდასაჭერად, რამაც გამოიწვია ინფლაცია. ჩინეთში არსებულმა დეფლაციამ შეიძლება ევროპასა და ამერიკაში გამოიწვიოს ინფლაციის შემცირება.
რიგი ეკონომისტები თვლიან, რომ აშშ-ის დამოკიდებულება ჩინეთზე ძალიან გადაჭარბებულია. მთავარი არგუმენტი არის ის, რომ აშშ და ევროპა ავითარებენ მომსახურების ეკონომიკას, ხოლო ჩინეთი საქონლის მწარმოებელია.
ასევე უნდა ითქვას, რომ შეერთებული შტატები ჩინეთიდან საქონლის იმპორტს ამცირებენ. The Washington Post იუწყება, რომ 2023 წლის პირველ ნახევარში მექსიკა აშშ-ში იმპორტის მხრივ პირველ ადგილზე გავიდა, წინ ჩინეთსა და კანადაზე. „ამ წლის პირველ ხუთ თვეში აშშ-ის იმპორტი ჩინეთიდან 24 პროცენტით შემცირდა წინა წელთან შედარებით“, – წერს Washington Post-ის მიმომხილველი დევიდ ლინჩი. (https://www.washingtonpost.com/business/2023/08/06/us-china-economy-trade-mexico/). მიწოდების რეგიონალიზაციისა და მიწოდების ჯაჭვების შემცირების ტენდენცია ყველაზე მკაფიოდ ამ შემთხვევაში ვლინდება. მექსიკა ესაზღვრება შეერთებულ შტატებს, ხოლო საქონლის ტრანსპორტირება ჩინეთიდან ზღვით ხდება.
ამავდროულად, გლობალური მწარმოებლები ამცირებენ ინვესტიციებს ჩინეთში ახალი ქარხნების მშენებლობაში და წარმოებების გადატანას ვიეტნამში, ტაილანდსა და ინდოეთში გეგმავენ. მაგალითად, კომპანია Apple გეგმავს iPhone-ის წარმოების გაზრდას ინდოეთში. ეს გამოწვეულია კომპანიების სურვილით, გვერდი აუარონ დონალდ ტრამპის მიერ ჩინეთის წინააღმდეგ დაწესებულ სატარიფო შეზღუდვებს. ჩინურ კომპანიებსაც კი გადააქვთ წარმოებები სხვა ქვეყნებში, რათა თავიდან აიცილონ აშშ-ის სატარიფო შეზღუდვები.
შეერთებულ შტატებსა და ჩინეთს შორის დაპირისპირება „ცივ ომს“ ემსგავსება. ქვეყნებს შორის ეკონომიკური კავშირები გეოპოლიტიკური დაპირისპირების ლოგიკის გავლენით იწყებს ნგრევას. შეერთებულმა შტატებმა თავის ინვესტორებს ჩინეთში უახლესი თაობის ჩიპების წარმოებაში ინვესტიცია აუკრძალა. ჩინეთი თავის მხრივ ზღუდავს დასავლური კომპანიების საქმიანობას. ეროვნული უსაფრთხოების მოსაზრებები ორივე ქვეყანაში იწყებს უპირატესობას ეკონომიკური პარტნიორობის ხარჯზე.
ჩინეთში ეკონომიკაზე სახელმწიფოს გადაჭარბებულმა კონტროლმა გამოიწვია სისტემური პრობლემები, რომლებიც ვერ გადაიჭრება აშშ-ის პოზიციის შერბილების შემთხვევაშიც კი. ექსპერტი ლორა ჰეის სტატიაში მოყვანილია ჩინეთის ეკონომიკური კრიზისის ძირითადი მიზეზები.
უპირველეს ყოვლისა, ეს არის კრიზისი უძრავი ქონების ბაზარზე. ჩინეთის უმსხვილესი დეველოპერის Country Garden-ის და წამყვანი ნდობის კომპანიის Zhongrong Trust-ის დეფოლტის შემდეგ, ინვესტორების შიში გაძლიერდა. “დეველოპერების ვალებზე დეფოლტი, როგორც ჩანს, გავრცელდა ქვეყნის $ 2.9 ტრილიონიან საინვესტიციო ნდობის ინდუსტრიაში”. – იუწყება ლორა ჰე.
(https://edition.cnn.com/2023/08/21/economy/china-economy-troubles-intl-hnk/index.html).
ჩინეთის მთავრობა ზომებს იღებს, რათა უზრუნველყოს 2008 წლის მასშტაბის კრიზისი. შეგახსენებთ, რომ 2008 წელს შეერთებულ შტატებში უძრავი ქონების ბაზარზე ე.წ. „ბუშტი“ გასკდა, რამაც მსოფლიო ეკონომიკური კრიზისი გამოიწვია. იმ დროს მსოფლიო ეკონომიკის მთავარი „მამოძრავებელი“ ძალა ამერიკა იყო. ახლა ჩინეთი მოქმედებს როგორც ასეთი „მამოძრავებელი“ ძალა და შესაძლოა კრიზისის სცენარი განმეორდეს. ეკონომისტების აზრით, ჩინეთის ხელმძღვანელობა არ მოქმედებს საკმარისად ეფექტურად კრიზისის დასაძლევად.
არსებობს უფრო გრძელვადიანი ფაქტორი, რომელიც აუარესებს ჩინეთის ეკონომიკის პერსპექტივას მრავალი წლის განმავლობაში. საუბარია დემოგრაფიულ კლებაზე და მოსახლეობის დაბერებაზე. ლორა ჰეს თქმით: „შრომის მიწოდების შემცირებამ და ჯანმრთელობისა და სოციალური დანახარჯების ზრდამ შეიძლება გამოიწვიოს ბიუჯეტის დეფიციტისა და ვალის ტვირთის ზრდა“.
უძრავი ქონების კრიზისმა ასევე გამოიწვია ადგილობრივი ხელისუფლებების ვალების ზრდა, რადგან მათი შემოსავალი დეველოპერებისთვის მიწების გაყიდვით შემცირდა. ადგილობრივ ბიუჯეტებს ასევე მძიმე ტვირთი ეკისრება პანდემიის გამო შეზღუდვების შემოღების უპრეცედენტო ხარჯების გამო. „ნულოვანი ტოლერანტობის“ პოლიტიკა კოვიდ 19-ის მიმართ ჩინეთის ეკონომიკას ძალიან ძვირი დაუჯდა. ადგილობრივი ხელისუფლებების სავალო პრობლემებმა შესაძლოა შეარყიოს ჩინეთის საბანკო სისტემა.
ზოგადად, ჩინეთის ეკონომიკაზე ვალის ტვირთი იმდენად მაღალია, რომ ძალიან რთული ხდება ზრდის მაღალი ტემპების უზრუნველყოფა. საკმარისია იმის თქმა, რომ ჩინეთმა ვალების მხრივ აშშ-ს გაუსწრო. საერთაშორისო ანგარიშსწორების ბანკის ცნობით, ჩინეთის მთლიანი ვალი მშპ-ს თითქმის 300%-მდე გაიზარდა 2022 წელს და გადააჭარბა შეერთებულ შტატებს. The Wall Street Journal-ის ანალიტიკოსების აზრით (China’s 40-Year Boom Is Over. What Comes Next? – WSJ), ჩინეთის ეკონომიკის სწრაფი ზრდის პერიოდი, რომელიც თითქმის 40 წელი გაგრძელდა, დასრულდა და წინ გაჭიანურებული სტაგნაცია ელის.
დასავლეთის ქვეყნებს ეშინიათ გლობალური რეცესიის და ეკონომიკური კრიზისის შესამსუბუქებლად ჩინეთთან დიპლომატიურ ურთიერთობას აწარმოებენ. თუმცა, ჩინეთის კომუნისტურ პარტიას ეჭვი ეპარება დასავლეთის მსგავს მცდელობებში. ჩინელ კომუნისტებს სჯერათ “მსოფლიო იმპერიალიზმის შეთქმულების” და თვლიან, რომ დასავლეთს სინამდვილეში სურს ჩინეთის დასუსტება.
კომუნისტურ ჩინეთსა და დემოკრატიულ ქვეყნებს შორის გეოპოლიტიკური დაპირისპირების ლოგიკა კარნახობს არა მხოლოდ საგარეო პოლიტიკურ გადაწყვეტილებებს, არამედ ქვეყნის შიგნით ეკონომიკური პოლიტიკის არჩევანს. ჩინეთის ხელმძღვანელობა ეკონომიკაში ავტორიტარული მეთოდებით მოქმედებს, გარე სამყაროსგან მალავს ინფორმაციას ჩინეთის ეკონომიკის რეალური მდგომარეობის შესახებ, რითაც ამწვავებს ქვეყანაში არსებულ პრობლემებს. გასულ საუკუნეში საბჭოთა კავშირიც იმავე გზას გადიოდა. შეძლებს თუ არა ჩინეთი ავტორიტარული მეთოდებით გაუმკლავდეს ეკონომიკურ კრიზისს, ჯერ კიდევ ღია საკითხია.
ავთანდილ წულაძე – პოლიტოლოგი, პოლიტოლოგიის დოქტორი
