მასობრივი მკვლელის კულტი – რატომ დადიან რუსები მომლოცველებად საქართველოში, სტალინის მშობლიურ ქალაქში
გერმანულ გაზეთ „ბერლინერ მორგენპოსტში“ (Berliner Morgenpost) გამოქვეყნებულია სტატია სათაურით „მასობრივი მკვლელის კულტი: რატომ დადიან რუსები მომლოცველებად საქართველოში, სტალინის მშობლიურ ქალაქში“ (ავტორი – ჯო ანგერერი)
გთავაზობთ პუბლიკაციას მცირე შემოკლებით:
ვისაც დიქტატორობა და დიქტატორის ნახვა სურს, უნდა მოძებნოს და წავიდეს იმ ქალაქში, სადაც იოსებ სტალინი დაიბადა – გორში, საქართველოს დედაქალაქ თბილისიდან 85 კილომეტრის მოშორებით. იქ, ქალაქის განაპირას მდებარე ბანაკში პირქვე დამხობილ იოსებ სტალინის ძეგლს ნახავს, რომელსაც „მეფოლადეს“ უწოდებენ.
საბჭოთა ბელადის ძეგლისადმი ასეთი მოპყრობა საქართველოს მიერ თავისი ისტორიისადმი დამოკიდებულების ერთგვარ სიმბოლოს წარმოადგენს. 2010 წელს ქალაქის ხელმძღვანელობამ გორის ცენტრში მდგარი სტალინის ძეგლი პოსტამენტიდან ჩამოაგდო. იმ დროს, რუსეთთან 2008 წლის ომის შემდეგ, საქართველოს უკვე დიდი ხნის ჰქონდა აღებული ორიენტაცია ევროკავშირზე. ქვეყნის ხელისუფლების მიერ გატარებული პოლიტიკის მიხედვით, საქართველოში არ უნდა დარჩენილიყო არავითარი სიმბოლო, რომელიც ადამიანებს საბჭოთა პერიოდს გაახსენებდა მას შემდეგ გორში ძეგლთან დაკავშირებით დავა არ წყდება.
„ეს ჩვენი ისტორიის ნაწილს წარმოადგენს“, – ამბობს გაზეთის კორესპონდენტთან საუბარში ქეთევან ახობაძე, „სტალინის მუზეუმის ფონდის“ მთავარი მცველი. მას სურს ძეგლის აღდგენა არა ქალაქის ცენტრში, არამედ მუზეუმის ტერიტორიაზე: „რასაკვირველია, არიან ადამიანები, რომლებსაც იოსებ სტალინის მმართველობის წლებში ტკივილი განიცადეს და დღემდე ვერ შეძლეს მისი დავიწყება. ასევე არიან ადამიანები, რომლებიც იოსებ სტალინში საქართველოს ისტორიის ნაწილს ხედავენ და ამ საკითხს ეგუებიან, მის მიმართ ლოიალური დამოკიდებულება აქვთ“, – აღნიშნავს ქეთევან ახობაძე.
გორის მუზეუმი რუს ტურისტებს იზიდავს
გორში მდებარე იოსებ სტალინის სახლ-მუზეუმი ტურისტებს აქტიურად იზიდავს: გასულ წელს მუზეუმი მოინახულა 89 ათასმა დამთვალიერებელმა, ძირითადად რუსეთიდან. მუზეუმი 1957 წელს გაიხსნა, იოსებ სტალინის გარდაცვალებიდან ოთხი წლის შემდეგ. როცა საბჭოთა კავშირი დაიშალა, დროებით დაიხურა, მაგრამ მოგვიანებით ისევ გაიხსნა. 2008 წლის აგვისტოში სამხრეთ კავკასიაში რუსეთ-საქართველოს ომი დაიწყო: მოსკოვმა მხარი დაუჭირა საქართველოს სეპარატისტულ რეგიონებს – აფხაზეთ/სამხრეთ ოსეთს, მათ დასახმარებლად საქართველოში შეიჭრა და მათი ე.წ. „დამოუკიდებლობა“ აღიარა, საქართველოს იმდროინდელ კულტურის მინისტრს ნიკოლოზ ვაჩეიშვილს იოსებ სტალინის მუზეუმი „რუსეთის აგრესიის მუზეუმად“ სურდა გადაექცია. რამდენიმე წლის განმავლობაში შენობის შესასვლელში ეკიდა პლაკატი წარწერით, რომ მუზეუმში საქართველოს ისტორიის ფალსიფიცირება ხდებაო, თუმცა ის უკვე დიდი ხანია რაც გაქრა. 2012 წელს ქალაქის ადმინისტრაციამ ხმა მისცა დადგენილებას, რომლის თანახმად, ექსპოზიციის რეკონსტრუქცია არ განხორციელდებოდა.
მუზეუმის ექვს დარბაზში წარმოდგენილია იოსებ სტალინის ცხოვრებისა და საქმიანობის ამსახველი მრავალრიცხოვანი ექსპონატები – ადრეულ ასაკში დაწერილი ლექსები, ფოტოები, სხვადასხვა ქვეყნების ლიდერებისაგან მიღებული საჩუქრები, თვით სიკვდილისშემდგომი ნიღბების ჩათვლით. შეიძლება დაათვალიეროთ მისი კაბინეტი, აგრეთვე დაჯავშნილი 83-ტონიანი სარკინიგზო ვაგონი, რომლითაც ბელადი სარგებლობდა. მოკლედ, დარბაზებში განდიდებულია სტალინი და მის მიერ სსრკ-ში განხორციელებული ტერორი მხოლოდ მეზობელ პატარა ოთახში თუ არის მოხსენიებული.
რუსეთი: სტალინის აღორძინებული კულტი პუტინის იმპერიაში
იოსებ სტალინი განასახიერებს დიქტატურას, რეპრესიებს, თავისუფალი აზრისა და დამოუკიდებელი პოზიციის ყოველგვარი გამოვლენის ჩახშობას, მკაცრ „წმენდებს“. მილიონობით ადამიანი დაიღუპა „გულაგის“ შრომით გამომასწორებელ ბანაკებში, სადაც პატიმრები იძულებულნი იყვნენ არაადამიანურ პირობებში ემუშავათ. მათი აგებულია ტრანსციმბირის მაგისტრალის მნიშვნელოვანი ნაწილი, თეთრი ზღვა – ბალტიის ზღვის არხი და უამრავი საბჭოთა ობიექტი. ბევრი პატიმარი შიმშილისა და ორგანიზმის გამოფიტვისაგან გარდაიცვალა, რადგან მათ მხოლოდ დღეში ერთი ჯამი სუპი და 300 გრამი პური ეძლეოდათ – და ეს ყველაზე მძიმე და დამღლელი ფიზიკური შრომის პირობებში. იოსებ სტალინის სავარაუდო პოლიტიკური მეტოქეები დაპატიმრებულები იქნენ და განაჩენი საჩვენებელ სასამართლო სხდომებზე გამოუტანეს.
მაგრამ იმავდროულად იოსებ სტალინი მეორე მსოფლიო ომში გერმანელ ფაშისტებზე საბჭოთა ხალხის გამარჯვების სიმბოლოსაც წარმოადგენს – იმ ომში, რომელსაც დღეს რუსეთში „დიდ სამამულო ომს“ უწოდებენ. გამარჯვების დღე ყოველწლიურად ჯერ საბჭოთა კავშირში და ახლა რუსეთის დედაქალაქში წითელ მოედანზე დიდი სამხედრო აღლუმით აღინიშნება ხოლმე. „სპეცოპერაციის“ პირობებში (ასე უწოდებს კრემლი უკრაინის წინააღმდეგ დაწყებულ ომს) იოსებ სტალინის გამარჯვებამ გერმანიასთან ომში განსაკუთრებული მნიშვნელობა შეიძინა. ბოლოს და ბოლოს, უკრაინასთან ომის დაწყებაც ხომ მისი „დენაციფიკაციის“ მიზნით განხორციელდა.
პუტინისეულ ახალ რუსეთში, რომელსაც შეიძლება „სსრკ II“ ვუწოდოთ, იოსებ სტალინის კულტი სულ უფრო შესამჩნევი ხდება. მოსკოვში რეტრო-რესტორნების ბუმია – მაგალითად რესტორანი „საბჭოთა დრო“, რომელიც რუსეთის დედაქალაქის ცენტრში მდებარეობს, სპეციალურად არის გაფორმებული ორიგინალური საბჭოური სტილით, კედლებზე ჰკიდია პროპაგანდისტული პლაკატები, აგრეთვე საბჭოთა სახელმწიფოს ყოფილი ლიდერების დიდი ფოტოსურათები – სტალინიდან გორბაჩოვამდე.
რუსეთში ხშირად იდგმება სტალინის ახალი ძეგლები – მაგალითად, მილიონიან ქალაქ ვოლგოგრადში, რომლის მოსახლეობა ითხოვს რეფერენდუმის მეშვეობით ქალაქს სტალინის დროინდელი სახელი „სტალინგრადი“ დაუბრუნდეს. სხვათა შორის, ვოლგოგრადის მერი თავის გამოსვლებში ხშირად უსვამს ხაზს ევროპის ზოგიერთი ქვეყნის მცდელობას, მათ სურვილს, რომ თავიანთი ხალხის მახსოვრობაში ფაშისტებზე გამარჯვებისას იოსებ სტალინის როლი დააკნინონ და საერთოდ წაშალონ.
საქართველო: ადამიანები საკუთარ წარსულს ებრძვიან
რუსეთისაგან განსხვავებით, ის, რაც საქართველოში ხდება, უფრო მეტად ნოსტალგიას ჰგავს. გორის მცხოვრებლები სტალინს თავიანთი ქალაქის შვილად თვლიან. მუზეუმის დახურვა? არავითარ შემთხვევაში. ბოლოს და ბოლოს, მუზეუმს ქალაქისათვის ფული მოაქვს და რაც მეტი ტურისტი დაათვალიერებს, გორის ბიუჯეტს უფრო მეტი შემოსავალი ექნება. ყველგან შეიძლება სტალინური სუვენირების ყიდვა. მაგალითად, ასორტიმენტში შეიძლება მოძებნოთ პატარა ბიუსტები და „სტალინის წინდებიც“ კი.
რატომაა საბჭოური ნოსტალგია ქვეყანაში, რომელსაც ევროკავშირის წევრობა სურს? „ჩვენ ხშირად გვეკითხებიან, გვიყვარს თუ არა სტალინი“, – ამბობს ქეთევან ახობაძე, – მაგრამ ეს საკმაოდ სულელური კითხვაა. იმიტომ, რომ რასაც ჩვენ ვაკეთებთ, ეს ისტორიის შენარჩუნებას ნიშნავს. სხვათა შორის, იოსებ სტალინის პოლიტიკით ჩემი ოჯახის წევრებისა და ახლობლების წინა თაობამაც წარმოუდგენელი ტანჯვა განიცადა“.
