„დონალდ ტრამპის კეთილგანწყობა ვიქტორ ორბანის მიმართ იმაზე მიგვანიშნებს, თუ როგორი იქნება მისი პრეზიდენტობა კიდევ ერთი ვადით“ – The Guardian
ბრიტანული გაზეთი „გარდიანი“ (The Guardian) აქვეყნებს სტატიას სათაურით „დონალდ ტრამპის კეთილგანწყობა ვიქტორ ორბანის მიმართ იმაზე მიგვანიშნებს, თუ როგორი იქნება მისი პრეზიდენტობა კიდევ ერთი ვადით“ (ავტორი – იან-ვერნერ მიულერი, პოლიტოლოგიის პროფესორი აშშ-ის პრინსტონის უნივერსიტეტში).
გთავაზობთ პუბლიკაციას მცირე შემოკლებით:
დონალდ ტრამპი არამარტო მონაწილეობს რესპუბლიკური პარტიის პრაიმერიზში მოქმედი პრეზიდენტივით, არამედ საკუთარ სახლშიც პრეზიდენტის როლი შეასრულა. გასულ პარასკევს მან უნგრეთის დელეგაცია მიიღო პრემიერ-მინისტრ ვიქტორ ორბანის მეთაურობით თავის ადგილ-მამულში, მარა-ლაგოში, რომელსაც კრიტიკოსები აღწერენ როგორც „სასახლე გლობალური მნიშვნელობის მქონე კომპანიის მფლობელის, გენდირექტორის, პრეზიდენტის თუ მეფის შესაფერისი, მაგრამ გაფორმებული მესამე სამყაროს რომელიღაც კლეპტოკრატული დიქტატორის გემოვნებით“…
ვიქტორ ორბანმა ბოლო 14 წელი იმის ძალისხმევას მოახმარა, რომ საკუთარი ქვეყანა ევროკავშირის შუაგულში კლეპტოკრატიულ ავტოკრატიად გადაექცია. აშკარაა, რომ დონალდ ტრამპს ვიქტორ ორბანის რჩევები აღარ ჭირდება, მან უკვე კარგად გამოიმუშავა ავტორიტარული ინსტინქტები, თუმცა მიუხედავად პატარა უნგრეთსა და დიდ ამერიკას შორის არსებული განსხვავებისა, ვიქტორ ორბანის მმართველობა გარკვეულ კონკრეტულ გაკვეთილებსაც შეიცავს, რომელთა ათვისებისათვის ამერიკელი მემარჯვენეები მზად არიან.
იმ ენთუზიაზმის გათვალისწინებით, რომლითაც დონალდ ტრამპის მომხრეები ვიქტორ ორბანსაც მხარს უჭერენ, მათი ხშირი ვიზიტები ბუდაპეშტში – „ნაციონალური კონსერვატიზმის“ ევროპულ ცენტრში, იმას ნიშნავს, რომ უნგრეთი მტკიცედ არის დარწმუნებული დონალდ ტრამპის პრეზიდენტად არჩევაში.
გაკვეთილი პირველი: თუ თქვენ ქვეყნის გაკონტროლება გსურთ, ჯერ საკუთარი პარტია სრულად უნდა გააკონტროლოთ. როცა 2000-იანი წლების დასაწყისში ვიქტორ ორბანი ზედიზედ ორჯერ დამარცხდა არჩევნებში, ყველას ეგონა, რომ მის კარიერას ჯვარი დაესვა. მაგრამ ამის ნაცვლად მან სეძლო თავისი პარტიის „ფიდესის“ რკინის ხელებში მოქცევა. შემთხვევითი არაა, რომ ულტრამემარჯვენე პოპულისტი ლიდერები საკუთარ პარტიებს ისე იყენებენ, როგორც პირად საკუთრებას და კრძალავენ შიდაპარტიული დებატების მოწყობას – რომ არაფერი ვთქვათ განსხვავებული აზროვნების დაფიქსირებაზე.
რასაკვირველია, ეს მთლიანობაში გავლენას ახდენს პოლიტიკურ სისტემაზეც: ლიდერს არავითარი წინააღმდეგობა აღარ აქვს სხვა თანაპარტიელი პოლიტიკოსებისგან, როცა უკვე ეროვნულ პოლიტიკურ არენაზე გამოდის. ასეა როგორც ვიქტორ ორბანთან, ასევე დონალდ ტრამპთან მიმართებითაც: 2020 წლისათვის დონალდ ტრამპმა რესპუბლიკური პარტია ერთგვარ „პიროვნების კულტად“ გადააქცია. ეს ერთ-ერთია იმ მიზეზთაგან, თუ რატომ არავინ არ შეაჩერა იგი 2021 წლის 6 იანვარს კაპიტოლიუმში შეჭრის გზაზე. გასული პარასკევი კიდევ ერთი ნაბიჯით აღინიშნა პარტიის სრულ გაკონტროლების საქმეში: ჰიუსტონში გამართულ რესპუბლიკური პარტიის ყრილობაზე პარტიის თანათავმჯდომარედ… დონალდ ტრამპმა თავისი რძალი ლარა ტრამპი აარჩევინა (ანუ ოჯახური პოლიტიკური ბიზნესი შექმნა).
დონალდ ტრამპი დიქტატურისაკენ ისწრაფვის. იგი ქება-დიდებას უძღვნის ვიქტორ ორბანს და მის რეპუტაციას, უწოდებს „ძლიერ ადამიანს“ და „ნამდვილ ლიდერს“. მართალია, ექს-პრეზიდენტის გარემოცვა შედარებით ფრთხილად მოქმედებს, მაგრამ ერთ მომენტში თავს ისინიც ვერ იკავებენ და უნგრული განათლების სისტემას „საუკეთესოს“ უწოდებენ, როგორც ვიქტორ ორბანისეულ მოდელს. ჯეი დი-ვენსმა – დონალდ ტრამპის მომხრე სენატორმა-რესპუბლიკელმა ოჰაიოს შტატიდან – გამოაცხადა, რომ უნივერსიტეტები ყოველთვის მემარცხენეთა ბუდე იყო. მისი თქმით, „თუ სადმე კონსერვატორებმა წარმატებას მიაღწიეს უნივერსიტეტებში მემარცხენეთა ბატონობის წინააღმდეგ, ეს მხოლოდ უნგრეთში მოხდა ვიქტორ ორბანის მმართველობის დროს“. ცხადია, იგი ზოგადად უნივერსიტეტების ლიკვიდაციის მომხრე არ არის, მაგრამ განათლების სისტემის ამ დაწესებულებაში ყველაფერი ისე უნდა იყოს, როგორიც სახელმწიფოს სურს. უნივერსიტეტებმა არჩევანი უნდა გააკეთონ – ან არსებობა, ან სწავლებისადმი მიდგომის შეცვლა.
საქმე იმაშია, რომ უნგრეთი ერთადერთი სახელმწიფოა ევროკავშირში, სადაც სისტემატურად და სტრუქტურულად ირღვევა აკადემიური თავისუფლება. უნგრეთის მთავრობა წყვეტს, თუ რა უნდა ჩაითვალოს აკადემიურ საგნად და რა არა (მაგალითად, გენდერული კვლევები). მთავრობამ აიძულა ერთ-ერთი უნივერსიტეტი დახურულიყო აშკარად პოლიტიკური მიზეზებით.
ვიქტორ ორბანის მოდელის თანახმად, იდეალი არა მარტო განათლებისა და კულტურის გაკონტროლებაა, არამედ სახელმწიფოს გადაქცევა პარტიულ ინსტრუმენტად. ისევე როგორც სხვა ულტრამემარჯვენე პოპულისტებმა, ვიქტორ ორბანმა კარიერული სახელმწიფო მოსამსახურეები თავის მიმართ ლოიალურად განწყობილი ჩინოვნიკებით შეცვალა.
ვიქტორ ორბანი ვლადიმერ პუტინის მოკავშირეა ევროკავშირის შიგნით, ცდილობს ანტირუსული სანქციების ბლოკირებას და თავს იკავებს უკრაინისადმი დახმარებისაგან. ერთი შეხედვით ამ ორ პიროვნებას შორის თითქოსდა იდეოლოგიური მსგავსებაა: ორივე ქადაგებს „ოჯახის სიმტკიცეს“ (თუმცა, ამ დროს მნიშვნელობა არ აქვს იმას, თუ როგორი დამოკიდებულება პუტინს თავისი ოჯახისადმი თუ ოჯახებისადმი) და ორივე აცხადებს ეროვნულ სუვერენიტეტს საზღვრების დაცვის საკითხში (თუმცა, ამ დროს მნიშვნელობა არ აქვს, გულისხმობს თუ არა ასეთი მიდგომა სხვა ქვეყნების საზღვრების დარღვევას).
რთული საკითხია, არის თუ არა გაკვეთილი დონალდ ტრამპისათვის პრეზიდენტობის დროს დაშვებული შეცდომები და გააკეთა თუ არა მან რაიმე დასკვნა. უფრო ადვილია იმის გაგება, სურს თუ არა მას შურისძიება. ვიქტორ ორბანი თვლიდა, რომ 2002 წელს, როცა მან უნგრეთში არჩევნები წააგო, ეს დიდი უსამართლობა იყო და როცა ხელისუფლებაში დაბრუნდა 2010 წელს, მოწინააღმდეგეები შეავიწროვა და ახლა მოქმედებს სტრატეგიით, რომ მუდამ ხელისუფლებაში იყოს. რა თქმა უნდა, სწორი არ იქნებოდა ბევრი რამის ექსტრაპოლირება ისეთი პატარა ქვეყნიდან, რომელიც მოსახლეობის რაოდენობით პენსილვანიის შტატს არ აღემატება, მაგრამ პარალელი ორ პოლიტიკოსს შორის (თვითონ დონალდ ტრამპმა თქვა, „ტყუპები ვართო“), სრულიად აშკარად ჩანს.
წყარო: https://www.theguardian.com/commentisfree/2024/mar/12/trump-viktor-orban-reelection
