რა გადაწყვეტილება გამოიტანა სტრასბურგის სასამართლომ მაჩალიკაშვილის საქმეზე

ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სასამართლომ საქმეზე „მაჩალიკაშვილი და სხვები საქართველოს წინააღმდეგ“ გადაწყვეტილება გამოაქვეყნა.

როგორც სტრასბურგის სასამართლოს პრესრელიზშია ნათქვამი, მოსამართლეთა პალატამ ერთხმად დაადგინა, რომ ადგილი ჰქონდა ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მეორე მუხლის (სიცოცხლის უფლება) პროცედურული ასპექტის დარღვევას.

ასევე, პალატამ დაადგინა ექვსი ხმით ერთის წინააღმდეგ, რომ ადგილი არ ჰქონია კონვენციის მეორე მუხლის (სიცოცხლის უფლება) არსებითი ასპექტის დარღვევას.

სასამართლომ დაადგინა, რომ საქართველოს სახელმწიფომ მოსარჩელეებს ერთობლივად უნდა გადაუხადოს 10 ათასი ევრო არამატერიალური ზიანისთვის და 15 ათასი ევრო სასამართლოს ხარჯების დასაფარად.

როგორც პრესრელიზშია აღნიშნული, საქმე ეხებოდა საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მიერ ჩატარებულ ანტიტერორისტულ ოპერაციას. ერთ-ერთი დაკავების შემდეგ, განმცხადებლის ნათესავი თ.მ., რომელიც ეჭვმიტანილი იყო ე.წ. ისლამურ სახელმწიფოსთან დაკავშირებული ჯგუფის მატერიალურ მხარდაჭერაში, საავადმყოფოში გარდაიცვალა მას შემდეგ, რაც დაკავების დროს დაჭრეს, როგორც ამტკიცებენ, როდესაც ის ხელყუმბარის დეტონირებას ცდილობდა. მოსარჩელეები ამტკიცებდნენ, რომ ისინი თავად გახდნენ ფიზიკური და სიტყვიერი შეურაცხყოფის მსხვერპლნი.

სასამართლომ დაადგინა, რომ ხელისუფლებამ ვერ შეასრულა კონვენციის მეორე მუხლის მიზნებისთვის ეფექტიანი და დეტალური გამოძიების ჩატარების მოთხოვნები. თუმცა, სასამართლომ მიიჩნია, რომ არ არსებობდა საკმარისი მტკიცებულებები დასკვნისთვის გონივრული ეჭვის მიღმა, რომ თ.მ. გარდაიცვალა სახელმწიფოს პასუხისმგებლობასთან დაკავშირებულ გარემოებებში. მეტიც, სასამართლომ უარყო მოსარჩელის საჩივარი სასტიკი მოპყრობის შესახებ კონვენციის მე-3 მუხლის შესაბამისად (არაადამიანური და ღირსების შემლახველი მოპყრობის აკრძალვა) როგორც აშკარად დაუსაბუთებელი.

მე-2 მუხლი

სასამართლომ აღნიშნა, რომ დაკავების ოპერაციის გარემოებათა გამოძიება მაშინვე დაიწყო. თუმცა, პირველი საგამოძიებო ღონისძიებები სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის გამომძიებლის მიერ იყო ჩატარებული და არა პროკურატურის მიერ. მიუხედავად იმისა, რომ ამ ორგანომ გამოძიება რამდენიმე საათში აიღო პასუხისმგებლობა, იგი ეყრდნობოდა თ.მ.-ს საძინებლის ჩხრეკის შედეგებს და სუს-ის გამომძიებლის მიერ შეგროვებულ მტკიცებულებებს, რომელიც საკმარისად მიუკერძოებელი არ იყო.

სხვა საკითხებთან ერთად, სასამართლომ აღნიშნა, რომ ადგილი არ იყო დალუქული და ნივთები გადატანილი იყო, რამაც კონკრეტული გავლენა მოახდინა გამოძიებაზე – თ.მ.-ს მობილური ტელეფონის მდებარეობა სროლის მომენტში ვერ დადასტურდა; მასზე სავარაუდოდ ნაპოვნი სისხლის კვალის წარმომავლობა სათანადოდ ვერ დადგინდა; და თ.მ.-ს ყურსასმენებთან დაკავშირებით ბრალდებები სრულად ვერ გადამოწმდა.

მომდევნო თვეებში, მოვლენებში მონაწილე თითქმის ყველა ადამიანი და სხვა პოტენციური მოწმე გამოიკითხა, მათ შორის თ.მ.-ს ოჯახი, ოფიცრები, რომლებიც მონაწილეობდნენ ოპერაციაში და სამედიცინო პერსონალი, რომელიც მკურნალობდა თ.მ.-ს. შეგროვდა არაერთი სასამართლო მტკიცებულება და მომხდართან დაკავშირებული სხვა მტკიცებულება. თუმცა, სასამართლომ მიიჩნია, რომ თითქმის 5-კვირიანი დაგვიანება სპეცდანიშნულების ჯგუფის ოფიცრებთან გასაუბრებისას, რაც გამოწვეული იყო მათი ვინაობის გასაიდუმლოების გამო, გამოძიების ადეკვატურობის ხარვეზს წარმოადგენდა, მით უმეტეს, რომ არ არსებობდა დამოუკიდებელი თვითმხილველები. ასევე 20 თვე დასჭირდა ოპერაციის დაგეგმვასა და კონტროლში ჩართულ პირთა გამოკითხვას. ოპერაციის მომზადებისა და/ან განხორციელების შესახებ რაიმე ოფიციალური მოხსენების არარსებობის გამო, სასამართლომ მიიჩნია, რომ დაგეგმვისა და კონტროლის ფაზის შეფასება შეზღუდული იყო. ზოგადად, სასამართლომ სამართალწარმოების მსვლელობისას აღმოაჩინა რამდენიმე ხარვეზი, კერძოდ, პირველადი საგამოძიებო მოქმედებების არასრულყოფილება, მათ შორის მნიშვნელოვანი მტკიცებულებების შეგროვებისა და დამუშავების საშუალებები, ოპერაციის დაგეგმვისა და კონტროლის ფაზის ზედაპირული ექსპერტიზა, თანამშრომლებთან გასაუბრების გაჭიანურება და თ.მ.-ს მამისთვის დაზარალებულის სტატუსზე უარის თქმა, რამაც ხელი შეუშალა ოჯახს გამოძიების შეწყვეტის შესახებ პროკურატურის გადაწყვეტილების გასაჩივრებაში. აქედან გამომდინარე, სასამართლომ მიიჩნია, რომ ხელისუფლებამ ვერ შეასრულა კონვენციის მე-2 მუხლის მიზნებისათვის ეფექტური და საფუძვლიანი გამოძიების მოთხოვნები. შესაბამისად, ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-2 მუხლის დარღვევას მის პროცედურულ ფარგლებში.

არსებითი ნაწილი – სასამართლომ დაიწყო იმით, რომ იმ დროს მოქმედებდა შესაბამისი სამართლებრივი ჩარჩო, რომელიც ადგენდა, როდის იყო გამართლებული სუს-ის თანამშრომლების მიერ ლეტალური ძალის გამოყენება. მან ასევე აღნიშნა, რომ ოპერაცია დაიგეგმა და ჩატარდა ტერორიზმთან დაკავშირებული გამოძიების კონტექსტში და მიიღო მთავრობის არგუმენტი იმის შესახებ, რომ თ.მ.-სგან მოსალოდნელი იყო შეიარაღებული წინააღმდეგობა. სასამართლომ აუხსნელად მიიჩნია, რომ არავითარი დოკუმენტი ან ფაილი არ იყო წარდგენილი პროცედურების შესახებ, რომლებიც გამოიყენებოდა ოპერაციამდე, ოპერაციის დროს და მის შემდეგ, და რომ ოპერაციის დაგეგმვისას, რომელშიც მონაწილეობას იღებდნენ შეიარაღებული ოფიცრები, რომელიც მიზნად ისახავდა პოტენციურად შეიარაღებული ტერორისტის დაკავებას, კონტრტერორისტულმა დეპარტამენტმა ვერ მოაწყო სასწრაფო დახმარების მანქანის გამოძახება.

თუმცა სასამართლომ მიიჩნია, რომ გადამწყვეტი კითხვა ეხებოდა თ.მ-ს ქცევას, როცა ოფიცრები მის საძინებელში შევიდნენ. მიუხედავად იმისა, გამოძიებამ დაასკვნა, რომ პირველი ოფიცერი რეაგირებდა თ.მ.-ს ხელყუმბარისკენ მოძრაობაზე და, მიიჩნია, რომ გარდაუვალი საფრთხე ემუქრებოდა, პირდაპირ თავში ესროლა, მისი ოჯახი ამტკიცებდა, რომ თ.მ-ს ეკეთა ყურსასმენები და დიდი ალბათობით იყენებდა მობილურ ტელეფონს. სასამართლომ დაადგინა, რომ ხელისუფლების მიერ მოწოდებული მოვლენების ვერსია დამაჯერებელი იყო და რომ მას არ შეეძლო შეეფასებინა ურთიერთგამომრიცხავი ვერსიები ნაწილობრივ გამოძიების ხარვეზების გამო და ნაწილობრივ იმის გამო, რომ არ განხორციელებულა ზუსტი გარემოებების სასამართლო შეფასება შიდასახელმწიფოებრივ დონეზე. ამდენად, მან ჩათვალა, რომ არ იყო საკმარისი მტკიცებულება საფუძვლიანი ეჭვის მიღმა დასკვნისთვის, რომ თ.მ. გარდაიცვალა სახელმწიფოს პასუხისმგებლობასთან დაკავშირებულ ვითარებაში. შესაბამისად, ექვსი ხმით ერთის წინააღმდეგ, მან არ დაადგინა კონვენციის მე-2 მუხლის დარღვევა მის არსებით ნაწილში.

მე-3 მუხლი

სასამართლომ შენიშნა, რომ საქმის მასალებში არ არსებობდა არანაირი მტკიცებულება იმისა, რომ თ.მ.-ს ოჯახმა განიცადა სტრესი და შფოთვა იმაზე მეტი, რაც მოსალოდნელი იყო ამ ტიპის სამართალდამცავ ოპერაციაში, განსაკუთრებით იმის გათვალისწინებით, თუ როგორ ჩატარდა ოპერაცია. სასამართლომ ასევე აღნიშნა, რომ თავდაპირველ განცხადებებში მათ თქვეს, რომ მათ ოფიცრები ცუდად არ მოექცნენ. აქედან გამომდინარე, სასამართლომ მიიჩნია, რომ არ არსებობდა საკმარისი მტკიცებულება დასკვნისთვის, რომ მათ განიცადეს დამამცირებელი მოპყრობა და სასამართლომ უარყო მათი საჩივარი ამ მუხლის მიხედვით.

მე-13 მუხლი

სასამართლომ არ დაინახა საჭიროება განეხილა განმცხადებლების საჩივარი მე-13 მუხლის საფუძველზე კონვენციის მე-2 და მე-3 მუხლებთან ერთად.