სამხრეთ კავკასიის გეოპოლიტიკა გლობალური გეოპოლიტიკისა და არჩევნების კონტექსტში -ცირა ბარამიძე
სამხრეთ კავკასიაში იკვეთება დიდი პოლიტიკური მოთამაშეების (რუსეთი, თურქეთი, ირანი, ევროკავშირი, აშშ, ჩინეთი, სხვა რეგიონალური მოთამაშეები) ინტერესები. სად არის თავად კავკასიური პოლიტიკა? ეკუთვნის თუ არა სამხრეთ კავკასიას თავადვე გადაწყვეტილებები რეგიონული თვალსაზრისით და რამდენად შეუძლია იყოს ინტეგრირებული რეგიონის ინტერესებიდან გამომდინარე. ზემოჩამოთვლილი პოლიტიკური მოთამაშეებიდან მხოლოდ რუსეთს აინტერესებს და ხელს აძლევს დეზინტეგრირებული და დაპირისპირებული კავკასია და კონფლიქტური ხაზები, რადგან სწორედ ეს წარმოადგენს მის „ინსტრუმენტს“ – შეინარჩუნოს გავლენა კავკასიის რეგიონზე, კერძოდ, სამხრეთ კავკასიაზე (ჩრდილოეთი კავკასია ხომ ისედაც მისი იურისდიქციაა).
სამხრეთ კავკასია არის სტრატეგიული მნიშვნელობის რეგიონი, სადაც რამდენიმე დიდი პოლიტიკური მოთამაშის ინტერესები იკვეთება სწორედ მისი გეოპოლიტიკური მდებარეობის, ენერგორესურსებისა და კრიტიკულ კონფლიქტურ ზონებთან სიახლოვის გამო. სამხრეთ კავკასია არის ბუფერული ზონა რუსეთისათვის ნატოს წერ თურქეთთან მიმართებაში. სამხრეთ კავკასიაში ურთიერთგადამკვეთი ინტერესების მქონე მთავარ პოლიტიკურ მოთამაშეებს შორის რუსეთი ინარჩუნებს დიდ გეოპოლიტიკურ გავლენას: რუსეთი ისტორიულად განიხილავს სამხრეთ კავკასიას, როგორც მისი გავლენის სფეროს, რეგიონის სიახლოვისა და საბჭოთა კავშირის მემკვიდრეობის გამო. მოსკოვი ცდილობს, შეინარჩუნოს პოლიტიკური და სამხედრო დომინირება რეგიონში, რათა უზრუნველყოს თავისი სამხრეთ საზღვრები და საპროექტო ძალა. ამისთვის რუსეთს გააჩნია რამდენიმე მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტი: ენერგეტიკული დერეფნები: რუსეთს სურს აკონტროლოს ან გავლენა მოახდინოს სამხრეთ კავკასიის გავლით ენერგეტიკულ მარშრუტებზე, როგორიცაა მილსადენები, რომლებიც გვერდს უვლიან რუსეთის ტერიტორიას, მათ შორის ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის (BTC) ნავთობსადენისა და სამხრეთის გაზის დერეფნის ჩათვლით; კონფლიქტები აფხაზეთში, შიდა ქართლში (ე.წ. სამხრეთ ოსეთი). ამგვარად, სამხედრო ბაზები ასევე არის რუსეთის ინსტრუმენტი: 2008 წლის რუსეთ-საქართველოს ომის შემდგომ საქართველოში ოკუპირებულ ტერიტორიებზე მდგომ რუსის ჯარს „მშვიდობისმყოფელის“ სახელი ოკუპანტიის სახელით შეეცვალა.
თურქეთის ინტერესიც სამხრეთ კავკასიაში ნათელია – ესაა ენერგეტიკული და სავაჭრო დერეფნები: თურქეთი კრიტიკული სატრანზიტო ქვეყანაა ენერგეტიკული მილსადენებისათვის, რომლებიც გადის კასპიის ზღვიდან სამხრეთ კავკასიის გავლით ევროპაში, მათ შორის BTC ნავთობსადენისა და ტრანსანატოლიის ბუნებრივი აირის მილსადენისა (TANAP). თურქეთის ინტერესი არის ამ ენერგეტიკული მარშრუტების უზრუნველყოფა და ევროპის დამოკიდებულების შემცირება რუსულ ენერგიაზე. თურქეთს აქვს მჭიდრო ეთნიკური, კულტურული და პოლიტიკური კავშირები აზერბაიჯანთან და ეს გაღრმავდა ბოლო წლებში, განსაკუთრებით თურქეთის სამხედრო და დიპლომატიური მხარდაჭერით აზერბაიჯანისათვის 2020 წლის მთიანი ყარაბაღის ომის დროს. თურქეთი სამხრეთ კავკასიაში თავისი გავლენის გაფართოებას აზერბაიჯანთან ალიანსით ცდილობს. თურქეთი რეგიონულ მეტოქეობას უწევს რუსეთს სამხრეთ კავკასიაში: მიუხედავად იმისა, რომ თურქეთი და რუსეთი თანამშრომლობენ ზოგიერთ სფეროში, მაგალითად, სირიაში და ენერგეტიკულ პროექტებში, ისინი კონკურენტები არიან სამხრეთ კავკასიაში. თურქეთი მიზნად ისახავს რუსეთის გავლენის შეზღუდვას რეგიონში და მას სურს გააძლიეროს საკუთარი პოლიტიკური, ეკონომიკური და სამხედრო როლი სამხრეთ კავკასიაში, განსაკუთრებით – აზერბაიჯანში.
ირანს, გეოპოლიტიკური ინტერესებიდან გამომდინარე, აქვს ინტერესი რეგიონში სტაბილურობისათვის, რათა თავიდან აიცილოს მთიანი ყარაბაღის მსგავსი კონფლიქტები. ირანი ცდილობს დააბალანსოს ურთიერთობები სომხეთსა და აზერბაიჯანთან და შეინარჩუნოს თავისი რეგიონული გავლენა. ენერგეტიკული თანამშრომლობა და კონკურენციაც უდიდესი მნიშვნელობისაა – ირანი დაინტერესებულია სამხრეთ კავკასიის ენერგეტიკული ბაზრებით, როგორც საკუთარი ენერგორესურსების პოტენციური ექსპორტიორი და როგორც გაზისა და ნავთობის სატრანზიტო მარშრუტი. თუმცა, ის ასევე კონკურენციას უწევს ირანის გვერდის ავლით ენერგეტიკულ მარშრუტებს, როგორიცაა აზერბაიჯანისა და თურქეთის დამაკავშირებელი გზები. ირანს აქვს კულტურული და ეთნიკური კავშირები, კერძოდ, ირანს ჰყავს მნიშვნელოვანი აზერბაიჯანული მოსახლეობა მის ჩრდილოეთ პროვინციებში, რაც მის ურთიერთობას აზერბაიჯანთან დელიკატურს ხდის. თეირანი უფრთხილდება აზერბაიჯანული ნაციონალიზმის გავრცელებას საკუთარ ეთნიკურ აზერბაიჯანელ მოსახლეობაში და ამიტომ ცდილობს ამ ურთიერთობების ფრთხილად მართვას, ხოლო ეთნიკური ქართული მოსახლეობა ფერეიდანში ირანისათვის დაბრკოლებას არ წარმოადგენს. ამგვარად, ირანს, როგორც თურქეთს, სტაბილური სამხრეთ კავკასია სურს.
ევროკავშირის (EU) მიზანია სამხრეთ კავკასიაში ენერგეტიკული უსაფრთხოება: ევროკავშირს დიდი ინვესტიცია აქვს ჩადებული კასპიის რეგიონიდან ენერგომომარაგების უზრუნველყოფაში სამხრეთ კავკასიის გავლით, რომელიც გვერდს უვლის რუსეთს. სამხრეთის გაზის დერეფანი ევროპის სტრატეგიის მთავარი ელემენტია ენერგიის წყაროების დივერსიფიკაციისა და რუსულ გაზზე დამოკიდებულების შესამცირებლად. ასევე, ევროკავშირი ცდილობს ხელი შეუწყოს პოლიტიკურ სტაბილურობას, დემოკრატიას და ეკონომიკურ რეფორმებს სამხრეთ კავკასიაში ისეთი ინიციატივებით, როგორიცაა „აღმოსავლეთ პარტნიორობის“ პროგრამა, რომელიც მოიცავს საქართველოს, სომხეთსა და აზერბაიჯანს. ევროკავშირი მხარს უჭერს რეფორმებს მმართველობაში, კანონის უზენაესობასა და ადამიანის უფლებების დაცვას. უნდა აღინიშნოს, რომ „აღმოსავლეთ პარტნიორობის“ პროგრამამ დეფორმაცია განიცადა, მასში სამხრეთ კავკასიის სამი ქვეყნის გარდა შედიოდა უკრაინა, მოლდოვა, ბელორუსი. სამივე ეს ქვეყანა დგას გეოპოლიტიკური საფრთხის წინაშე, განსაკუთრებით – ბელორუსი, რომელიც რუსეთის სატელიტად იქცა. ევროკავშირი ჩართულია სამხრეთ კავკასიის რეგიონში კონფლიქტების მოსაგვარებლად. ევროკავშირი ხელს უწყობს დიპლომატიურ გადაწყვეტილებებს და სამშვიდობო მცდელობებს, თუმცა მისი გავლენა ხშირად მეორეხარისხოვანია რუსეთისა და სხვა რეგიონალურ ძალებთან შედარებით.
შეერთებულ შტატებს სამხრეთ კავკასიაში გააჩნია გეოპოლიტიკური და უსაფრთხოების ინტერესები: აშშ განიხილავს სამხრეთ კავკასიას, როგორც კრიტიკულ რეგიონს რუსეთისა და ირანის გავლენის დასაპირისპირებლად, ასევე ნატოს წევრი თურქეთის საზღვრებთან სტაბილურობის ხელშეწყობისათვის. აშშ მხარს უჭერს საქართველოს დამოუკიდებლობასა და ტერიტორიულ მთლიანობას. აშშ-ს მიზანია – ენერგეტიკული უსაფრთხოება: ევროკავშირის მსგავსად, აშშ-ს აქვს სტრატეგიული ინტერესი რუსეთისაგან ენერგეტიკული დამოუკიდებლობის ხელშეწყობისათვის. შეერთებულმა შტატებმა მხარი დაუჭირა მილსადენების განვითარებას, როგორიცაა BTC და სამხრეთის გაზის დერეფანი, რათა უზრუნველყოს რუსული ენერგომომარაგების ალტერნატივა. მნიშვნელოვანია ასევე სამხედრო და ეკონომიკური დახმარება: აშშ-მ გაუწია საქართველოს სამხედრო დახმარება, განსაკუთრებით 2008 წლის რუსეთ-საქართველოს ომის შემდეგ, და ხელს უწყობს უსაფრთხოების თანამშრომლობას აზერბაიჯანთან და სომხეთთან რუსული გავლენის დასაბალანსებლად. ეკონომიკური დახმარება და რეგიონში დემოკრატიული რეფორმების მხარდაჭერა ასევე აშშ-ს პოლიტიკის ძირითადი კომპონენტებია. ამგვარად, სამხრეთ კავკასიის სტაბილურობა აშშ-ს ინტერესებშია.
რა სურს ჩინეთს სამხრეთ კავკასიაში? ჩინეთი არის „ერთი სარტყელისა და გზის“ ინიციატივის ავტორი (BRI): ჩინეთის ინტერესი სამხრეთ კავკასიის მიმართ ძირითადად ეკონომიკურია; ეს ინტერესი ორიენტირებულია ერთი სარტყელისა და გზის ინიციატივის გარშემო, რომელიც მიზნად ისახავს ახალი სავაჭრო გზების შექმნას ჩინეთს, ევროპასა და ახლო აღმოსავლეთს შორის. სამხრეთ კავკასია არის კრიტიკული სატრანზიტო დერეფანი ჩინეთის სახმელეთო სავაჭრო გზებისათვის ევროპისაკენ. ამ მიზნით, ჩინეთი ახორციელებს ეკონომიკურ ინვესტიციებს: ჩინეთი აძლიერებს ინვესტიციებს ინფრასტრუქტურულ პროექტებში სამხრეთ კავკასიაში, მათ შორის საავტომობილო გზების, რკინიგზისა და ენერგეტიკის სექტორებში, როგორც მისი ფართო სტრატეგიის ნაწილი ეკონომიკური დიპლომატიის მეშვეობით გავლენის გაფართოების მიზნით. ჩინეთი ინარჩუნებს რეგიონში პოლიტიკურ ან სამხედრო კონფლიქტებში ჩაურევლობის პოლიტიკას, ნაცვლად ამისა, ორიენტირებულია ძლიერი ორმხრივი ეკონომიკური ურთიერთობების დამყარებაზე ისეთ ქვეყნებთან, როგორიცაა აზერბაიჯანი და საქართველო. ჩინეთი შეიძლება იყოს საქართველოსა და დანარჩენი ორი ქვეყნის ეკონომიკური მოკავშირე სამხრეთ კავკასიაში, მაგრამ ვერ იქნებნა სტრატეგიული პარტნიორი. ჩინური ინვესტიცია არ უნდა ჩაიდოს ისეთ მეგა-ეკონომიკურ პროექტში, როგორიცაა ანაკლია.
რაც შეეხება სხვა რეგიონულ მოთამაშეებს – სამხრეთ კავკასიის ქვეყნებს არ გადაუდგამთ ბოლო ათწლეულის მანძილზე არანაირი ნაბიჯი გეოეკონომიკური და გეოპოლიტიკური ინტეგრაციისაკენ, აღარაფერს ვამბობ, კულტურულ-ცივილიზაციურ ინტეგრაციაზე. მიუხედავად იმისა, რომ სომხეთი „პატარა“ მოთამაშეა, მისი სტრატეგიული ალიანსები, განსაკუთრებით რუსეთთან, მნიშვნელოვანია. სომხეთს აქვს ასევე მჭიდრო ეკონომიკური კავშირები რუსეთთან. თუმცა, სომხეთის ამოცანაა, დააბალანსოს ეს კავშირები ევროკავშირთან და ირანთან გაზრდილი თანამშრომლობით, ცდილობს დაუძვრეს რუსეთზე დამოკიდებულებას. აზერბაიჯანი მნიშვნელოვანი მოთამაშეა თავისი ენერგეტიკული რესურსებით და სტრატეგიული მდებარეობით. ის აბალანსებს ურთიერთობებს რუსეთსა და დასავლეთთან, მაგრამ მისი ძლიერი ალიანსი თურქეთთან ბოლო წლებში უფრო გამოხატული გახდა, განსაკუთრებით 2020 წლის მთიანი ყარაბაღის კონფლიქტის შემდეგ.
როგორც ვხედავთ, რეგიონული კონფლიქტები და ენერგეტიკული დერეფნები, როგორც გადაკვეთის წერტილები, მნიშვნელოვან როლს ასრულებს სამხრეთ კავკასიის გეოპოლიტიკურ დოქტრინაში, რომელშიც არც ერთი მოთამაშის ინტერესი არ ემთხვევა ერთმანეთს და, მით უმეტეს, არ ემთხვევა თავად სამხრეთ კავკასიის ქვეყნების ეროვნულ ინტერესებს. ენერგეტიკული დერეფნების თვალსაზრისით კი – სამხრეთ კავკასია კრიტიკულად მნიშვნელოვანია ნავთობისა და გაზის ტრანსპორტირებისათვის კასპიის ზღვიდან ევროპაში. რუსეთი ცდილობს შეინარჩუნოს კონტროლი ენერგეტიკულ მარშრუტებზე, ანუ იმაზე, რაც წარმოადგენს ევროკავშირის ინტერესს, ხოლო ევროკავშირი, თურქეთი და აშშ ხელს უწყობენ ალტერნატიულ მარშრუტებს, რომლებიც გვერდს უვლიან რუსეთს. ჩინეთის მზარდი ინტერესი ამ დერეფნების მიმართ კიდევ უფრო ართულებს გეოპოლიტიკურ ლანდშაფტს. ჩინეთის როლი შეიცავს ასევე გეოპოლიტიკურ რისკებს სამხრეთ კავკასიაში.
ამგვარად, სამხრეთ კავკასია რთული და უაღრესად კომპლექსური რეგიონია, სადაც იკვეთება დიდი სახელმწიფოების – რუსეთის, თურქეთის, ირანის, ევროკავშირის, აშშ-ისა და ჩინეთის ინტერესები. თითოეული მოთამაშე ცდილობს დაამტკიცოს თავისი გავლენა გეოპოლიტიკური, ეკონომიკური და უსაფრთხოების სტრატეგიების კომბინაციით, ხშირად იყენებს რეგიონალურ კონფლიქტებს და ენერგორესურსებს თავისი მიზნების მისაღწევად. რეგიონში პოლიტიკური მოვლენებისა და კონფლიქტების შედეგი გააგრძელებს ძალთა ბალანსის ფორმირებას ამ მთავარ პოლიტიკურ მოთამაშეებს შორის.
რამდენად ახერხებს სამხრეთ კავკასიის ქვეყნები გლობალურ გეოპოლიტიკაში გამოკვეთოს თავისი რეგიონული პოლიტიკა და შეინარჩუნოს რეგიონული ავთენტურობა იმგვარად, რომ მიიღოს სარგებელი ამ საერთაშორისო გეოპოლიტიკური და გეოეკონომიკური ინტერესებიდან? ერთი რამ ცხადი ხდება – გეოპოლიტიკას განსაზღვრავს გეოეკონომიკა და უსაფრთოება. რუსეთისათვის სამხრეთ კავკასიის დეზინტეგრაცია ხელსაყრელია, სხვა პოლიტიკური მოთამაშეებისათვის კი – პირიქით, სტაბილურ, მშვიდობიან და ინტეგრირებულ სამხრეთ კავკასიას შეუძლია შეასრულოს BOARDERLAND-ის ფუნქცია აღმოსავლეთიდან დასავლეთისაკენ და პირიქით. რუსეთის ინტერესია გაანადგუროს სამხრეთ კავკასიის ეს ფუნქცია და ტრანზიტის მხოლოდ ასეთ მიმართულებას ავითარებს – ჩრდილოეთიდან სამხრეთისაკენ და პირიქით… რუსეთი ფიქრობს – აქ დასავლეთის ადგილი არ არის, რუსეთისათვის მიუღებელია დასავლური ინტერესი სამხრეთ კავკასიაში, ხოლო ამ ქვეყნების ეროვნული ინტერესები მის მიერ ათასგზისაა უარყოფილი 2 საუკუნის მანძილზე.
რუსეთი ინარჩუნებს თავის გავლენას სამხრეთ კავკასიაში დიპლომატიური, სამხედრო, ეკონომიკური და კულტურული სტრატეგიების კომბინაციით. ეს სტრატეგია მორგებულია თითოეული ქვეყნის პოლიტიკურ და ისტორიულ კონტექსტზე. მიუხედავად იმისა, რომ რუსეთის მიდგომაში არსებობს საერთო ნიშნები, ძირითადი განსხვავებებიც ძალზე მნიშვნელოვანია. რუსეთის განსხვავებული მიდგომა სამხრეთ კავკასიის ქვეყნებისადმი ეფუძნება რუსეთის თავისებურ ურთიერთობებსა და სტრატეგიულ ინტერესებს თითოეულ ამ სახელმწიფოსთან. რუსეთის გავლენის საერთო მახასიათებლებია სამხრეთ კავკასიაში: „სამშვიდობო“ და სამხედრო ბაზები; რუსეთი აკონტროლებს მნიშვნელოვან ენერგეტიკულ ინფრასტრუქტურას სამხრეთ კავკასიაში, იყენებს ენერგიის ექსპორტსა (გაზი და ნავთობი) და ინვესტიციებს ძირითად სექტორებში ეკონომიკური გავლენის განსახორციელებლად. რუსეთის მიერ კონტროლირებადი ენერგეტიკული კომპანიები, როგორიცაა გაზპრომი, მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ რეგიონში, რაც რუსეთს აძლევს ბერკეტს ენერგოდამოკიდებულ ქვეყნებზე ჰქონდეს გავლენა. რუსეთი იყენებს ისტორიულ კავშირებს და რეგიონში რუსულენოვანი მოსახლეობის დიდ რაოდენობას კულტურული გავლენის შესანარჩუნებლად. რუსული მედია, ენა და განათლების სისტემები კვლავ გავრცელებულია რეგიონში და რუსეთი ავითარებს საერთო ისტორიული და კულტურული მემკვიდრეობის გრძნობას სამხრეთ კავკასიის სახელმწიფოებთან, განსაკუთრებით დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა თანამეგობრობის (დსთ) მეშვეობით. რუსეთი იყენებს რეგიონალურ ორგანიზაციებს, როგორიცაა კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაცია (CSTO) და ევრაზიის ეკონომიკური კავშირი (EAEU) თავისი გავლენის გასამყარებლად. სომხეთი, ორივეს წევრი, ძლიერ ინტეგრირებულია რუსეთის ხელმძღვანელობით არსებულ სტრუქტურებში, ხოლო საქართველო და აზერბაიჯანი ინარჩუნებენ დისტანციას ამ სტრუქტურებიდან. ეს ყველაფერი საერთო ნიშნების შესახებ.
რაც შეეხება რუსეთის გავლენის განმასხვავებელ ნიშნებს თითოეულ ქვეყანაში: საქართველოში ის მიმართავს პოლიტიკურ იზოლაციასა და ტერიტორიების ოკუპაციას – რუსეთი ახორციელებს ზეწოლას საქართველოზე 2008 წლის რუსეთ-საქართველოს ომის შემდეგ აფხაზეთისა და ე.წ. სამხრეთ ოსეთის დამოუკიდებელ სახელმწიფოებად აღიარებით. რუსული ჯარები ამ სეპარატისტულ რეგიონებში უწყვეტად დგას, რითაც რუსეთს შეუძლია ნებისმიერ დროს დაარღვიოს საქართველოს სუვერენიტეტი. რუსეთი იყენებს შეზღუდულ დიპლომატიურ ურთიერთობებს საქართველოსთან: რუსეთის გავლენა საქართველოში ძირითადად ნეგატიური და იძულებითია, რადგან საქართველოს მოსახლეობას გაცხადებული აქვს თავისი პროდასავლური პოზიციის, ნატოსა და ევროკავშირში გაწევრიანების სწრაფვისა და რუსეთის ჩარევის წინააღმდეგ მტკიცე პოზიციის შესახებ. ეკონომიკური და დიპლომატიური ურთიერთობები დაიძაბა და რუსეთი იყენებს თავის კონტროლს აფხაზეთსა და შიდა ქართლის რეგიონზე, როგორც ბერკეტს საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის წინააღმდეგ. ამგვარად, საქართველო, რომელიც მიისწრაფვის ევროატლანტიკური კურსით დასავლეთისაკენ, მიუღებელია რუსეთისათვის ამ სახით. ამიტომ რუსეთი ყველა ზემოჩამოთვლილი ბერკეტით მოქმედებს საქართველოს სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი ინტერესების წინააღმდეგ.
რუსეთი მანიპულირებს სომხეთით და როგორც თავისი ინტერესები კარნახობს, ისე ექცევა სომხეთს. სომხეთის ეკონომიკა ღრმად არის ინტეგრირებული რუსეთთან და ეს დამოკიდებულია რუსულ გაზსა და ინვესტიციებზე კრიტიკულ ინფრასტრუქტურაში. სომხეთი არის ЕАЭС – წევრი, რაც ეკონომიკურად შეესაბამება რუსეთის პოლიტიკას. თუ სომხეთი „გაიხედავს“ დასავლეთისაკენ, რუსეთს შეუძლია ჩაერიოს მის საშინაო და საგარეო პოლიტიკაშიც კი.
რაც შეეხება აზერბაიჯანს, ის ატარებს დაბალანსებული ურთიერთობების პოლიტიკას: აწონასწორებს დიპლომატიას რუსეთს, თურქეთსა და დასავლურ ძალებს შორის. სომხეთისა და საქართველოსაგან განსხვავებით, აზერბაიჯანი ინარჩუნებს შედარებით პრაგმატულ და ნაკლებად კონფრონტაციულ ურთიერთობას რუსეთთან, ამავდროულად თავს არიდებს რუსეთის ხელმძღვანელობით უსაფრთხოების სტრუქტურებში ინტეგრაციას, როგორიცაა CSTO. აზერბაიჯანი ენერგეტიკული დამოუკიდებლობით გამოირჩევა: აზერბაიჯანის მნიშვნელოვანი ნავთობისა და გაზის რესურსები მას რუსეთისაგან უფრო დიდ ეკონომიკური დამოუკიდებლობის შესაძლებლობას აძლევს, რაც ამცირებს მოსკოვის ბერკეტს აზერბაიჯანში, განსხვავებით სომხეთისა ან საქართველოსაგან. აზერბაიჯანი ახორციელებს ენერგიის ექსპორტს მილსადენებით, რომლებიც გვერდს უვლიან რუსეთს, რაც კიდევ უფრო ზღუდავს რუსეთის გავლენას ამ სექტორში. აზერბაიჯანმა თავიდან აიცილა ზედმეტი დამოკიდებულება რუსეთის სამხედრო ან დიპლომატიურ მხარდაჭერაზე, სამაგიეროდ, თურქეთთან მჭიდრო კავშირების განვითარება და საკუთარი სამხედრო ძალა გამოიყენა ეროვნული სახელმწიფოებრივი ინტერესების გადასაჭრელად.
ამგვარად, თუ შევაჯამებთ საერთო და განმასხვავებელ ნიშნებს, ვითარება ასეთია: 33 წლის შემდგომ საბჭოთა კავშირის დანგრევიდან რუსული ჯარი დგას საქართველოს ოკუპირებულ ტერიტორიებზე, როგორც ოკუპანტი, რუსეთი იყენებს მრავალმხრივ მიდგომას სამხრეთ კავკასიაში თავისი გავლენის შესანარჩუნებლად, რომელიც ეყრდნობა სამხედრო, ეკონომიკურ და დიპლომატიურ ინსტრუმენტებს. თუმცა, მისი სტრატეგიები განსხვავდება სამივე ქვეყანაში. საქართველოში რუსეთი გავლენას ახდენს ძირითადად: 1.სამხედრო ოკუპაციისა და ტერიტორიული კონტროლის გზით: 2.სომხეთში კი რუსეთი ინარჩუნებს გავლენას სამხედრო ალიანსებითა და ეკონომიკური ინტეგრაციით; 3.აზერბაიჯანში რუსეთი თამაშობს უფრო დაბალანსებულ როლს, ეკონომიკური ან სამხედრო კონტროლის გარეშე აზერბაიჯანის დამოუკიდებელი საგარეო პოლიტიკისა და ენერგეტიკული სიმდიდრის გამო.
საქართველოში მოახლოებული არჩევნები მნიშვნელოვან როლს ასრულებს რუსეთის გავლენის ფორმირებაში საქართველოსა და სამხრეთ კავკასიის რეგიონში. როგორც რუსეთის, ისე დასავლეთის ინტერესის სტრატეგიული სფერო, საქართველოს პოლიტიკური ტრაექტორიაა და, შესაბამისად, არჩევნების შედეგები ფართო გავლენას მოახდენს რეგიონში ძალთა ბალანსზე. საქართველოში სახეზეა პროდასავლური და პრორუსული ორიენტაციები (თუმცა მოსახლეობის 80%-ზე მეტს გაცხადებული აქვს თავისი დასავლური არჩევანი): არჩევნების შედეგები განსაზღვრავს, გააგრძელებს თუ არა საქართველო გზას ევროატლანტიკური ინტეგრაციისკენ (ევროკავშირთან და ნატოსთან უფრო მჭიდრო კავშირები) თუ უფრო მეტად გადაიხრება რუსეთისაკენ. პროდასავლური პარტიები მხარს უჭერენ დასავლეთთან უფრო ღრმა ინტეგრაციას, ხოლო რუსეთთან უფრო მჭიდრო კავშირების მქონე პარტიებმა ან კოალიციებმა შეიძლება შეცვალონ საქართველოს პოზიცია მოსკოვისაკენ, რაც ნიშნავს საქართველოს სახელმწიფოებრიობის დაყენებას რისკის ქვეშ. თუ ეს ასე მოხდება, რუსეთი გაიმყარებს გავლენას სამხრეთ კავკასიის რეგიონში. რუსეთთან უფრო მეტად მორგებულმა საქართველომ შეიძლება ხელი შეუწყოს რუსეთის გავლენის გაძლიერებას სამხრეთ კავკასიაში, ამიტომ არჩევნებს საქართველოში აქვს ლოკალური, რეგიონული და საერთაშორისო მნიშვნელობა.
საქართველოში არჩევნებმა შეიძლება გამოიწვიოს ისეთი ხელისუფლების შექმნა, რომელიც ხელს შეუწყობს რუსეთთან მჭიდრო ეკონომიკურ კავშირებს. ეს მოიცავს ისეთ სექტორებს, როგორიცაა ენერგეტიკა (დამოკიდებულება რუსულ გაზზე), ვაჭრობა და რუსეთში მომუშავე საქართველოს მოქალაქეების ფულადი გზავნილები. რუსეთი ისტორიულად იყენებს რბილ ძალას, რათა გავლენა მოახდინოს ქართულ საზოგადოებაზე განათლების სისტემის, მედია საშუალებების, დეზინფორმაციული კამპანიებისა და კულტურული დიპლომატიის მეშვეობით. თუ რუსეთთან უფრო მეგობრული მთავრობა მოვა ხელისუფლებაში, სახელმწიფოც შესაძლოა უფრო ნებაყოფლობით მოეკიდოს რუსულ ნარატივებს და მედიას, რაც კიდევ უფრო გაზრდის მოსკოვის გავლენას საქართველოში საზოგადოებრივი აზრის ჩამოყალიბებაში. საქართველოს სწრაფვა ნატოში გაწევრიანებისაკენ არის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი, რომელსაც რუსეთი კატეგორიულად ეწინააღმდეგება. არჩევნები განსაზღვრავს მთავრობის ერთგულებას ნატოში ინტეგრაციისადმი, რაც განიხილება როგორც საფრთხე რეგიონში რუსეთის გავლენისათვის. ნატოს მიმართ ნაკლებად ერთგული მთავრობა რუსეთის სტრატეგიულ ინტერესებს შეესაბამება, რაც მოსკოვს საშუალებას მისცემს შეინარჩუნოს უსაფრთხოების უფრო ძლიერი დასაყრდენი სამხრეთ კავკასიაში. რუსეთის სამხედრო ყოფნა აფხაზეთისა და შიდა ქართლის სეპარატისტულ რეგიონებში კვლავ რჩება მისი გავლენის ძირითად ინსტრუმენტად საქართველოში. მთავრობა, რომელიც რუსეთთან შერიგებას ესწრაფვის, შესაძლოა უფრო მზად იყოს ჩაერთოს მოლაპარაკებებში, რამაც შეიძლება მოსკოვის ამ რეგიონებზე კონტროლის ლეგიტიმაცია მოახდინოს, რაც ძირს უთხრის საქართველოს ტერიტორიულ მთლიანობას. თუ საქართველოში არჩევნების გზით მოვიდა მთავრობა, რომელიც ნაკლებად შეესაბამება დასავლეთს, შესაძლოა ამ მთავრობამ ასევე შეამციროს სამხედრო თანამშრომლობა დასავლელ პარტნიორებთან, რაც უფრო დაუცველს გახდის საქართველოს რუსეთის ზეწოლისაგან. ამან შეიძლება შეცვალოს ძალთა ბალანსი სამხრეთ კავკასიაში, სადაც რუსეთი ცდილობს უსაფრთხოების ლანდშაფტზე დომინირებას.
რუსეთს აქვს თავისი გავლენის ქვეყნებში, მათ შორის, საქართველოში, შიდა განხეთქილების გამოყენების ისტორია ამ ქვეყანაზე გავლენის შესანარჩუნებლად. საქართველოში რუსეთს შეუძლია მხარი დაუჭიროს პარტიებს ან ფრაქციებს, მათ შორის, ფინანსურადაც, რომლებიც უფრო მეტად არიან მიდრეკილნი მოსკოვის ინტერესებისაკენ. არჩევნებმა შეიძლება მისცეს შესაძლებლობა რუსეთს, მხარი დაუჭიროს კანდიდატებს ან პარტიებს, რომლებიც მოსკოვის მიმართ უფრო რბილი პოზიციის ან უფრო ნეიტრალური საგარეო პოლიტიკის მომხრეა. რუსეთს შეუძლია გავლენა მოახდინოს არჩევნების შედეგზე დეზინფორმაციული კამპანიების, კიბერშეტევების ან პრორუსული პოლიტიკური ძალების ფარული მხარდაჭერის გზით. ასეთი ჩარევა მიზნად ისახავს ძირი გამოუთხაროს დემოკრატიულ პროცესს და უზრუნველყოს რუსეთის ინტერესებისათვის უფრო ხელსაყრელი მთავრობის არჩევა.
საქართველოს არჩევნების შედეგები გავლენას მოახდენს მთელს რეგიონზე. საქართველო გადამწყვეტ როლს ასრულებს, როგორც სატრანზიტო ქვეყანა, ენერგო-მილსადენებისათვის (როგორიცაა ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის მილსადენი) და სავაჭრო მარშრუტები, რომლებიც გვერდს უვლიან რუსეთს. პრორუსულმა მთავრობამ შესაძლოა ძირი გამოუთხაროს დასავლეთის მიერ მხარდაჭერილ პროექტებს, რომლებიც მიზნად ისახავს ევროპის დამოკიდებულების შემცირებას რუსულ ენერგეტიკაზე, რაც მოსკოვს საშუალებას მისცემს განაახლოს კონტროლი რეგიონში სტრატეგიულ ენერგეტიკულ დერეფნებზე.
ეს ყოველივე სასწორზე დებს საქართველოს ევროკავშირში ინტეგრაციის საკითხს. საქართველოს ევროკავშირში ინტეგრაციის პროცესზე შესაძლოა მნიშვნელოვანი გავლენა იქონიოს არჩევნებმა. მოქმედი მთავრობა ნაკლებად ერთგულია ევროკავშირის მიერ მოთხოვნილი რეფორმების მიმართ, როგორიცაა სასამართლო და ანტიკორუფციული ზომები, რამაც შეანელა საქართველოს პროგრესი ევროკავშირში გაწევრიანებისაკენ.
აღარავის ეპარება ეჭვი, განსაკუთრებით 2024 წლის 29 აპრილს „ქართული ოცნების“ ლიდერის განცხადებების შემდეგ, რომ „ქართული ოცნება“ რუსული ინტერესების გამტარებელია, რაც აისახება მთავრობის მიერ განხორციელებულ ამოცანებში – საქართველოს სახელმწიფოს იზოლაცია საერთაშორისო თანამშრომლობისაგან, ანტიდასავლური დეკლარირება და ქმედებები.
ამგვარად, რუსეთს აქვს რამდენიმე ინსტრუმენტი საქართველოში სამოქმედოდ: საქართველოს იზოლაცია დასავლეთისაგან, პრორუსული ხელისუფლების ყოფნა ქვეყნის სათავეში და ოკუპაცია. სამივე მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტია ოკუპანტის ხელში, რათა მან საქართველო და დანარჩენი ორი სახელმწიფო (სომხეთი, აზერბაიჯანი) შეიყვანოს ევრაზიულ ნეოკოლონიალისტურ კავშირში. ეს იქნება ქართული სახელმწიფოს დასასრული. საქართველოს მოქმედი ხელისუფლება – „ქართული ოცნება“ ახორციელებს საქართველოს დასავლეთისაგან იზოლაციის ამოცანას, თვალს ხუჭავს ოკუპაციაზე და მოხსნა კიდეც ეს საკითხი საერთაშორისო დღის წესრიგიდან; ის გეგმავს მოვიდეს საკონსტიტუციო უმრავლესობით, რისთვისაც ის გამოიყენებს ადმინისტრაციულ და ყველა სახის რესურსს მიღებული რუსული კანონის ეგიდით, რათა შეზღუდოს სამოქალაქო საზოგადოება და დააკნინოს ქართული სახელმწიფო, ოღონდაც შეინაჩუნოს ძალაუფლება.
არჩევნები არის ერთ-ერთი ინსტრუნმენტი ოკუპანტი ქვეყნის ხელში საქართველოში მოქმედი ხელისუფლების შესანარჩუნებლად, რათა საბოლოოდ დაასრულოს ქართული სახელმწიფო. სამოქალაქო საზოგადოების ვალია, გააცნობიეროს საფრთხეები და არ დაუშვას საქართველოს სახელმწიფოებრივი ინტერესების დაზიანება და არ დაუშვას ქართველი ხალხის ცივილიზაციური არჩევანის შეცვლა.
საქართველოში მიმდინარე არჩევნები რუსეთისათვის სამხრეთ კავკასიაში მოქმედების გეოპოლიტიკური ინსტრუმენტია!!!
ცირა ბარამიძე
